Αγιασώτες στη Λεσβιακή Φάλαγγα

Αγιασώτες στη Λεσβιακή Φάλαγγα

(Αφιέρωμα στην 108η επέτειο της απελευθέρωσης της Λέσβου από τον οθωμανικό ζυγό)

Η Λεσβιακή Φάλαγγα συστάθηκε στη Νέα Υόρκη των Η.Π.Α. στις 31 Οκτωβρίου του 1912, αμέσως μετά την κήρυξη από την Ελλάδα του πολέμου στην Τουρκία. Ήταν ένα σώμα Λεσβίων εθελοντών αποτελούμενο από 210 άντρες οι οποίοι στρατολογήθηκαν με σκοπό να απελευθερώσουν την πατρίδα τους, τη Λέσβο, από τον οθωμανικό ζυγό. Ανάμεσα στους 210 άνδρες της Λεσβιακής Φάλαγγας καταγράφονται και οι παρακάτω τέσσερις Αγιασώτες ομογενείς:

keramidas_vasileios.jpg

Ο Κεραμιδάς Βασίλειος ή Βατίτκου (γεν. 1885), του Δανιήλ και της Διαμάντης. «Απελύθη δυνάμει της υπ’ αριθμ. 4557/10-1-14, (δυσανάγνωστα αρχικά) ως προϋπηρετήσας», σύμφωνα με το στρατολογικό μητρώο. Μαζί με τους Αθανάσιο Αρσενίου, Ευστράτιο Καραπατσιά και Ιγν. Δοντέλλη, στρατιώτες της Λεσβιακής Φάλαγγας, βάπτισαν στο Λισβόρι, όπου είχαν τοποθετηθεί μετά τη μάχη του Κλαπάδου, ως τηρητές της δημόσιας ασφάλειας, τέσσερα παιδιά μιας πρώην χριστιανής η οποία επιθυμούσε τα παιδιά της, που απέκτησε με τον Τούρκο σύζυγό της, να γίνουν χριστιανοί. Το 1915 κατετάγη στο 43ο πεζικό σύνταγμα, Έμπεδο Αρχιπελάγους. Ο Κεραμιδάς παρέμεινε στην Αγιάσο και δραστηριοποιήθηκε με τα κοινά. Υπήρξε μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Αναγνωστηρίου, το 1953, έκανε δωρεά στο Υγειονομικό Σταθμό της Αγιάσου. Λέγεται ότι διαφύλαττε τις κάλτσες που του είχε προσφέρει ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος. Πιθανόν το γεγονός να συνέβη στην Καβάλα, όπου η Λεσβιακή Φάλαγγα αποτέλεσε την φρουρά του Βασιλιά Κωνσταντίνου.

Ο Μαντζουράνης Στ.

Ο Μαστραντωνάς ή Σκλέλης Παναγιώτης, (γεν. 1886), του Ευστρατίου και της Ελένης, ξυλουργός στο επάγγελμα. Ο Μαστραντωνάς δεν επέστρεψε στην Αμερική. Πολέμησε στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Στο στρατολογικό μητρώο αναφέρονται και τα δύο επίθετα.

Ο Τάλιος ή Μπόταρος Παναγιώτης, του Νικολάου. Το 1905 αποδήμησε για την Αμερική και επέστρεψε με τη Λεσβιακή Φάλαγγα για την απελευθέρωση του νησιού. Ο Τάλιος παντρεύτηκε την Ειρήνη Στεφανή, με την οποία απέκτησε δύο γιους, οι οποίοι έγιναν στρατιωτικοί.

Ο Χουτζαίος ή Μαγγανάς ή Χουτζόπουλος Μιλτιάδης, (1887-1914), του Δημητρίου και της Αικατερίνης, αδελφός του φωτογράφου της Λέσβου και της μάχης του Κλαπάδου, Σίμου Χουτζαίου. Ο Μιλτιάδης Χουτζαίος πήγε στην Αμερική και εντάχθηκε στη Λεσβιακή Φάλαγγα με το όνομα Μιλιτιάδης Μαγγανάς. Μετά την απόλυσή του από τη Λεσβιακή Φάλαγγα παντρεύτηκε την Αγιασιώτισσα Παναγιωτούδα Ευστρατίου Εμβάλωμα ή Μαγέλη. Ο Μιλτιάδης δολοφονήθηκε (κατά λάθος) από έναν Αγιασώτη την 1η Ιουλίου 1914 προτού η γυναίκα του γεννήσει τον γιο τους ο οποίος βαπτίσθηκε με το όνομα του πατέρα του, Μιλτιάδης.

Ο Χριστοφίδης Αιμίλιος, ήταν γιος του Δημητρίου, επιστάτη του Γυμνασίου Μυτιλήνης, και της Ελένης. Ο Αιμίλιος Χριστοφίδης μετανάστευσε στην Αμερική όπως και τα αδέλφια του, Μιλτιάδης και Γεώργιος. Ο Μιλτιάδης έγινε κρατικός υπάλληλος του δήμου Νέας Υόρκης και δημοσιογραφούσε στην εφημερίδα «Εθνικός Κήρυξ» της Αμερικής, ο Γεώργιος μεσίτης φορτωτών και γραμματέας του Ελληνοαμερικανικού επιμελητηρίου και ο Αιμίλιος ασχολήθηκε με το εμπόριο. Ο Αιμίλιος πολέμησε με το βαθμό του δεκανέα με τη Λεσβιακή Φάλαγγα. «1912-21 Νοεμβρίου κατετάγη εις το 7ον Πεζικό Σύνταγμα ως εθελοντής. 1913-9 Σεπτεμβρίου απελύθη». Υπηρέτησε ως εθελοντής της Λεσβιακής Φάλαγγας, στο Λισβόρι, για την τήρηση της ασφάλειας στο νησί. Πολέμησε μαζί με άλλους υπαξιωματικούς της Λεσβιακής Φάλαγγας στο Μακεδονικό μέτωπο, στον Β΄ Βαλκανικό Πόλεμο με το 7ο Σύνταγμα, ΙΙ Μεραρχίας. Είχε σταλεί με το στράτευμα από το Δεμίρ-Χισάρ (σημερινό Σιδηρόκαστρο) μέχρι την Τζουμαγιά για καταδίωξη των Κομιτατζήδων. Ήρθαν σε μάχη με τον περιβόητο αρχικομιτατζή Γιάννη Σανδάσκη, ο οποίος λυμαίνονταν και τρομοκρατούσε την περιοχή τον νομού Σερρών, στο Μελένικο. Το 1914 κατετάγη στο Σύνταγμα Πεζικού της Λέσβου.

(Κωνσταντίνα Βάκκα – Κυριαζή. «Η Λεσβιακή Φάλαγγα. Ιστορία των Προγόνων μας». Εκδόσεις ΜΥΘΟΣ, Μυτιλήνη 2018, σελ. 215-217)

mantzoyranis_georgios.jpg

Σημείωση: Ο αναγραφόμενος Μαντζουράνης Στ. ίσως να πρόκειται για τον Γεώργιο Ευστρατίου Μαντζουράνη, για τον οποίο έγραψε τα παρακάτω ο Παναγιώτη Μιχ. Κουτσκουδής στον Β΄ τόμο του βιβλίου του «Το αγιασώτικο καρναβάλι. Οι ρίζες του και η πορεία του στο διάβα του χρόνου», έκδοση Αναγνωστηρίου Αγιάσου «Η Ανάπτυξη», Μυτιλήνη Α΄ τόμος 2009, Β΄ τόμος 2011, σελ. 591):

Γεώργιος Ευστρατίου Μαντζουράνης

Ο Γιώργος Μαντζουράνης γεννήθηκε στην Αγιάσο το 1891. Στα μητρώα αρρένων και στα δημοτολόγια της Δημοτικής Κοινότητας Αγιάσου αναγράφεται με το επώνυμο Χατζησταυρινού, αλλά ήταν γνωστός ως Μαντζουράνης. Ονομάστηκε έτσι, γιατί ο πατέρας του ήταν λεπτός, σα βλαστός, και ο παππούς του Γιώργου είπε κάποτε για το γιο του: «Για δείτι του, μαντζουρανούδα είνι».

Πήγε μετανάστης στην Αμερική. Κατέβηκε από κει ξεσηκώνοντας κι άλλους, για να πολεμήσουν για την απελευθέρωση της πατρίδας. Πολέμησε στη Μακεδονία, στο Μπιζάνι κι αλλού. Για την παλληκαριά και την αυταπάρνησή του στα πεδία των μαχών, τού απονεμήθηκαν τρία στρατιωτικά μετάλλια. Όταν ήρθε στην Αγιάσο, βάφτισε την κόρη της αδερφής του Μαριγώς συζύγου Τζάνου Ρουβάπη, το γένος Ευστρατίου Μαντζουράνη, και την «έθεσε» Μακεδόνα (στην πατρική της μερίδα μάλιστα αναγράφεται Μακεδονία), σε ανάμνηση της απελευθέρωσης της Μακεδονίας. Η Μακεδόνα (1913 - 22/1/1985) ήταν η μητέρα του αυτοκινητιστή Ευστρατίου Αναστασίου Γριμανέλη, που φέρει ως προσωνύμιο το όνομα της μητέρας του (Μακιδόνα).

Τον πυροβόλησε και τον σκότωσε στο Σταυρί το 1927 κάποιος φίλος του, με τον οποίο βρέθηκαν σε αντίπαλα στρατόπεδα στις τοπικές εκλογές.

Την Καθαρή Δευτέρα του 1917 ο Μαντζουράνης διακωμώδησε τη στρατιωτική μπάντα της Μεραρχίας Αρχιπελάγους του στρατηγού Ιωάννου (βλέπε σελ. 228-229 Α΄ τόμου).

koyrkoylis_methodios.jpg

Στον απελευθερωτικό αγώνα και στην οργάνωση του εκστρατευτικού σώματος που έμεινε στην ιστορία ως Λεσβιακή Φάλαγγα πρωτοστάτησε και ο Αγιασώτης αρχιμανδρίτης Μεθόδιος Κουρκουλής (1862-1941), κατά κόσμον Δημήτριος Παναγιώτου Χατζηβασιλείου, μέλος της εννεαμελούς Κεντρικής Επιτροπής, ως εκκλησιαστικός εκπρόσωπος της ελληνικής παροικίας της Νέας Υόρκης, για τον οποίο η Κωνσταντίνα Βάκκα – Κυριαζή γράφει τα παρακάτω στο προαναφερόμενο βιβλίο της (σελ. 85-88):

Ο αρχιμανδρίτης Μεθόδιος Κουρκουλής

Ο Μεθόδιος Κουρκουλής, (1862-1941), κατά κόσμον Δημήτριος Παναγιώτου Χατζηβασιλείου, μέλος της εννεαμελούς Κεντρικής Επιτροπής, ως εκκλησιαστικός εκπρόσωπος της ελληνικής παροικίας της Νέας Υόρκης πρωτοστατεί στον απελευθερωτικό αγώνα. Γεννήθηκε στην Αγιάσο, όπου έζησε τα πρώτα του παιδικά και σχολικά χρόνια. Μετά τις γυμνασιακές του σπουδές στη Μυτιλήνη, ολοκλήρωσε την εκπαίδευσή του αποφοιτώντας το 1885 από τη Θεολογική Σχολή Τιμίου Σταυρού της Ιεράς Μονής του Σταυρού στην Ιερουσαλήμ.

Ο Μεθόδιος προτού χειροτονηθεί ιερέας είχε σημαντική εκπαιδευτική δράση. Υπήρξε Σχολάρχης στην κωμόπολη της Αγίας Παρασκευής Λέσβου κατά το σχολικό έτος 1886-87, όπως καταγράφεται στον «Κώδηκα της Ελληνικής Σχολής Αγίας Παρασκευής». Ο σχολάρχης Χρίστος Παρασκευαΐδης κατέγραψε στον Κώδηκα το 1892: «Κατά το σχολικόν έτος 1886-87 κοινή ψήφω διορίζεται Σχολάρχης του Σχολαρχείου της ειρημένης Κοινότητας ο εξ Αγιάσου Δημήτρης Π. Χατζηβασιλείου, συμβοηθός δε αυτού ο Ευ. Γ. Κουσβής. Ενεγράφησαν δε μαθηταί εις το Μητρώον της Σχολής κατά το έτος τούτο είκοσι και εις, Αριθ. 21, οίτινες διηρέθησαν εις τρεις τάξεις». Σύμφωνα με τον Παρασκευαΐδη, ο Δημήτρης Π. Χατζηβασιλείου, έγραψε τα πεπραγμένα του σχολείου του σχολικού έτους 1886-1887. Την περίοδο 1888 έως 1892 ο Μεθόδιος υπηρέτησε ως διευθυντής του Ημιγυμνασίου Αγιάσου. Υπήρξε επίσης ιδρυτικό μέλος του «Αναγνωστηρίου» της Αγιάσου.

Ο Δημήτρης Π. Χατζηβασιλείου, χειροτονήθηκε ιερέας από τον Μητροπολίτη Μυτιλήνης Μεθόδιο Αρώνη (1867-1876 & 1893-1897) και διορίστηκε πρωτοσύγκελος της Μητρόπολης μέχρι το 1897. Παντρεύτηκε  τη Σοφία, ανιψιά του Μητροπολίτη Μυτιλήνης Μεθοδίου Αρώνη. Προσλήφθηκε ιεροκήρυκας στη Σμύρνη, από τη θρησκευτική αδελφότητα «Ευσέβεια» και αργότερα στάλθηκε στην Αλεξάνδρεια. Επέστρεψε στη Σμύρνη, όπου έμενε η οικογένειά του.

Το Δεκέμβριο του 1904, ο Μεθόδιος Κουρκουλής, με υπόδειξη του Πατριάρχη της Κωνσταντινουπόλεως, Ιωακείμ Γ διορίστηκε εφημέριος στην ελληνική κοινότητα Pίtsburg των Η.Π.Α. Η καλή του φήμη ως ιεροκήρυκα της αδελφότητας «Ευσέβεια» ταξίδεψε στην Αμερική, όπου η επιτροπή του ναού της Αγίας Τριάδας της Νέας Υόρκης κατάφερε με ενέργειές της να διοριστεί ο Μεθόδιος στη Νέα Υόρκη, σε μία ταραχώδη περίοδο για την εκκλησιαστική κοινότητα της Νέας Υόρκης, που χαρακτηρίστηκε «ως επαναφορά της εκκλησιαστικής τάξης». Παρά τις αντεγκλήσεις που συνόδευσαν την εκλογή του ο Κουρκουλής, λόγω της ρητορικής του δεινότητας και των οργανωτικών του ικανοτήτων, κατάφερε να γίνει το κέντρο της κοινωνικής ζωής της κοινότητας. Ο Μεθόδιος, πέτυχε στη θητεία του να αποκτήσει η ενορία της Αγίας Τριάδας ιδιόκτητο ναό. Επιπρόσθετα αντιμετώπισε τη ρωσική διεκδίκηση της κυριότητας της εκκλησίας. «Ως μέλος της επιτροπής η οποία οργανώθηκε από την Ελληνική κοινότητα για την αντιμετώπιση της κατάστασης, πέτυχε την αναγνώριση της εκκλησίας της Αγίας Τριάδας ως ανεξάρτητης θρησκευτικής κοινότητας με το καθεστώς της Ελληνικής Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Στο καταστατικό που αποδέχθηκε η Πολιτεία της Νέας Υόρκης διακρινόταν σαφώς η «Ελληνική Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία της Νέας Υόρκης» (The Hellenic Eastern Orthodox Church οf New York) από την «Εκκλησία της Ελλάδος» και την «Εκκλησία της Ρωσίας». Η αναγνώριση αυτή αποτέλεσε προηγούμενο και για τις υπόλοιπες εκκλησίες της Νέας Υόρκης».

Ο Μεθόδιος, μέσα σε τρία έτη από το 1904 μέχρι το 1907 κέρδισε τη στήριξη του συνόλου της ελληνικής κοινότητας. Είχε έντονη συμμετοχή στη ζωή των ελληνικών κοινοτήτων, διετέλεσε αντιπρόεδρος της Πανελληνίου Ενώσεως της Αμερικής και υπήρξε χρηματοδότης της εφημερίδας Πανελλήνιος, η οποία εκδόθηκε στις 8 Απριλίου του 1908 στη Νέα Υόρκη.

Στον αγώνα της επιστρατεύσεως των Ελλήνων της Αμερικής, είχε ενεργό ρόλο και ήταν παρών σε κάθε εκδήλωση των Ελλήνων υπέρ τοy Εθνικού Αγώνα, ως εκκλησιαστικός προϊστάμενος της εκκλησίας της Νέας Υόρκης «Αγία Τριάς».

Ο Μεθόδιος συνέχισε το ιερατικό του έργο για 37 ολόκληρα έτη αρχικά ως εφημέριος και Εκκλησιαστικός Προϊστάμενος και το τελευταίο έτος ως Αρχιμανδρίτης. Ήταν επίτιμο μέλος του Παλλεσβιακού Συλλόγου της Αμερικής. Απεβίωσε στις 9 Απριλίου 1941 στο Μανχάταν της Νέας Υόρκης, σε ηλικία 79 ετών. Η ελληνική κοινότητα έκτισε μνημείο για τον Μεθόδιο Κουρκουλή στο Κοιμητήριο Μ. Olivet, Maspeth, Queens στη Νέα Υόρκη.

simos_dimitrioy_hoytzaios.jpg

Τέλος, συμπεριλαμβάνουμε στο αφιέρωμά μας και τον παγκοίνως γνωστό Αγιασώτη φωτογράφο Σίμο Δημητρίου Χουτζαίο, ο οποίος με το φωτογραφικό του φακό και με κίνδυνο της ζωής του – δίκην πολεμικού ανταποκριτή – αποθανάτισε την πορεία και τις μάχες του ελληνικού στρατού για την απελευθέρωση της Λέσβου από τους Οθωμανούς το 1912. Παραθέτουμε βιογραφικό σημείωμα από το λεύκωμα του Δουκάκη Σίμου Χουτζαίου «Λεσβιακές φωτοσκιές. Σ. Χουτζαίος 1873-1967», Μυτιλήνη 1982, σελ. 12:

Σίμος Δημητρίου Χουτζαίος

Ο Σίμος Χουτζαίος του Δημητρίου, γεννήθηκε στην κωμόπολη της Αγιάσου στα Ι873 και πέθανε στη Μυτιλήνη το 1967.

Από παιδί πηγαίνει στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου κοντά στον θείο του Καλπακίδη, που ήταν ζωγράφος. Μαθαίνει ζωγραφική και ταυτόχρονα την τέχνη της φωτογραφίας.

Ανήσυχο και επαναστατικό ταλέντο όπως ήταν, συνεχίζει την ζωή του στην Ευρώπη πηγαίνει στο Βερολίνο στην πηγή της φωτογραφίας και μετά πηγαίνει στο Παρίσι και στο Λονδίνο. Επιστρέφει στην Μυτιλήνη και στα 1899 άνοιξε το πρώτο φωτογραφείο στην οδό Μητροπόλεως με τον διάσημο φωτογράφο της εποχής Τσεχοσλοβάκο Φρίτς.

Το Νοέμβριο του 1912 έρχεται ο Ελληνικός στρατός να απελευθερώσει τη Λέσβο. Τότε τον επισκέφθηκε ο Παύλος Κουντουριώτης στο φωτογραφείο του και του πρότεινε να φωτογραφίσει όλη την πολεμική εκστρατεία. Πάντοτε πρόθυμος και ακούραστος άρχισε να ακολουθεί τον Ελληνικό στρατό από την Λαγκάδα της Μυτιλήνης. Έλαβε μέρος και φωτογράφισε όλες τις πολεμικές επιχειρήσεις με κίνδυνο να σκοτωθεί και ακριβώς στο ύψωμα «Παρθένι» κοντά στην Ιερή Μονή του Λειμώνα σώθηκε σαν από θαύμα. Μέχρι την τελευταία μέρα της εκστρατείας και της νικηφόρου επιστροφής του ελληνικού στρατού στην Επάνω Σκάλα φωτογράφιζε.

Στα 1916 πηγαίνει στο Μπρούκλιν της Αμερικής και άνοιξε φωτογραφείο. Γρήγορα οι Λέσβιοι μετανάστες τον γνώρισαν και έβγαζαν αναμνηστικές φωτογραφίες για να στέλνουν στην πατρίδα. Το φωτογραφείο δεν σταμάτησε να φιλοξενεί και τους αργόσχολους Λέσβιους, γιατί εκτός απ’ τα καλλιτεχνικά χαρίσματα που είχε, δεν του έλειπε ποτέ το χιούμορ. Μια μέρα τον επισκέφθηκαν για πρώτη φορά για να φωτογραφηθούν δυο Αγιασώτες ονομαζόμενοι «του ασχημέλ' κι ο κινέζος» κι από την ονομασία που είχαν συμπεραίνει κανείς τη μορφή τους. Με τις πρώτες φωτογραφίες που πήραν δεν έμειναν ικανοποιημένοι και η απάντηση που έδωσαν ήταν η εξής: «Σίμο, μας αστόχησες δεν μας πέτυχες». Παρόλο που δεν είχαν δίκιο ο γέρο-Σίμος επανέλαβε την φωτογράφιση. Αλλά και για δεύτερη φορά δεν έμειναν ικανοποιημένοι. Τότε τον πήραν τα μπουρίνια του και τους απάντησε: «Βρε, αφού ο θεός δεν σας πέτυχε, τι να σας κάνω εγώ;».

Έλαβε μέρος σε πολλές εκθέσεις και στην Ελλάδα καθώς και στο εξωτερικό. Μεταξύ αυτών συμμετείχε με τον διάσημο Αντώνη Πρωτοπάτση και με τον καλλιτέχνη αγγειοπλάστη Νίκο Κουρτζή.