Η μεγάλη μουσική γενιά των Σουσαμλήδων

Η μεγάλη οικογένεια των Σουσαμλήδων είναι από τις πιο γνωστές οικογένειες μουσικών και καλλιτεχνών όχι μόνο της Αγιάσου, αλλά και της Λέσβου. Τιμήθηκε από το Αναγνωστήριό μας σε ειδική εκδήλωση που έγινε στο κινηματοθέατρό του στις 17 Αυγούστου 2005, της οποίας τη γενική επιμέλεια και παρουσίαση είχε ο τότε Γ.Γ. του Πνευματικού μας Κέντρου, δάσκαλος Προκόπης Μαϊστρέλης.

Η περίοδος της παρουσίας τους στα μουσικά κυρίως δρώμενα της Λέσβου χωρίζεται σε δυο περιόδους και περιλαμβάνει δυο γενιές μουσικών.

Η πρώτη γενιά, κατά βάση παιδιά του Μιχαήλου Σουσαμλή, αποτέλεσε τον πυρήνα του πρώτου μουσικού σχήματος που το αποτελούσαν οι: Αχιλλέας (βιολί), Παναγιώτης (κλαρίνο), Προκόπης (κορνέτα-βιολί-σαντούρι), Ξενοφών (λατέρνα-ντέφι) και ο ανιψιός τους Ραφαήλ (ευφώνιο), γιος του Ξενοφώντα.

Το σχήμα αυτό, στο οποίο προστέθηκαν και οι Ζαφειρίου και Αλτιπαρμάκης, έδρασε από την καταστροφή του ’22 μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1940. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1950 και ως τα 1965 περίπου η σταδιακή ένταξη νέων μελών οδήγησε στη δημιουργία δεύτερου μουσικού σχήματος των Σουσαμλήδων που το αποτελούσαν οι: Στρατής, γνωστός ως Σιλέμ’ς (κλαρίνο-βιολί), Πάνος Σάμης (κιθάρα-φωνή), Μάριος (κιθάρα-σαντούρι-φωνή), Βασίλης (βιολί), παιδιά του Αχιλλέα, Γιάννης Παν. Σουσαμλής (σαντούρι-τύμπανα), Στρατής Παπάνης (λόγω δεσμών αίματος με το Γιάννη) και ο Παναγιώτης (τρομπόνι-ευφώνιο-τύμπανα), γιος του Προκόπη.

Η πλούσια δράση τους κατέστησε αναπόφευκτη τη συνεργασία τους και με το Αναγνωστήριο. Όλα σχεδόν τα μέλη της πρώτης και δεύτερης γενιάς συμμετείχαν στις δραστηριότητές του.

Γενάρχης των Σουσαμλήδων ήταν ο Μιχαήλος (1856-1936). Γεννήθηκε στη Σμύρνη και ήταν πρακτικός αρχιτέκτονας. Ερχόταν στην Αγιάσο για δουλειές και σε κάποιο ταξίδι του το 1879 παντρεύεται την Αγιασωτοπούλα Ευδοκία ή Βλωτίνα Καραμιχαήλ. Από το γάμο τους αποκτούν δέκα παιδιά. Ο Μιχαήλος ήταν ο εμπνευστής του ρυμοτομικού συστήματος της Αγιάσου, στη βάση του οποίου ξαναχτίστηκε μετά την καταστροφική φωτιά του 1877 που κατέκαψε τα 4/5 του χωριού. Διατέλεσε πρώτος Πρόεδρος του Αναγνωστηρίου Αγιάσου «Η Ανάπτυξις».

Ο Ξενοφών (1880-1957), πρωτότοκος γιος του Μιχαήλου, ήταν από τους πρώτους μαζί με τον Αχιλλέα που έφεραν στην Αγιάσο τη λατέρνα. Η θυμοσοφική του διάθεση έμεινε παροιμιώδης και πολλές ιστορίες του έχουν διασωθεί τόσο στη γραπτή όσο και στην προφορική μας παράδοση. Εργάστηκε ως γραμματέας στο Ειρηνοδικείο Αγιάσου.

Ο Μιλτιάδης Σουσαμλής ή Χρόνης (1882-1941) διακρίθηκε ως ερμηνευτής και σκηνοθέτης έργων φουστανέλας κυρίως του Δ. Κορομηλά και του Σπ. Περεσιάδη. Διατέλεσε πρώτος Πρόεδρος του Αθλητικού Συλλόγου Αγιάσου «Όλυμπος».

Οι Αχιλλέας (1884-1959) και Παναγιώτης (1886-1940), που ήταν ξυλουργός, συστηματοποιούν τις μουσικές τους γνώσεις στη μουσική μπάντα του Αρχιπελάγους με το στρατηγό Ιωάννου και καταγράφουν πολλούς παραδοσιακούς σκοπούς σε παρτιτούρες που σώζονται στο αρχείο του Αναγνωστηρίου.

Ο Προκόπης (1904-1944) υπήρξε η πιο ολοκληρωμένη προσωπικότητα της γενιάς των Σουσαμλήδων. Άνθρωπος με καλλιτεχνικές, πολιτικές και συνδικαλιστικές ανησυχίες, αλλά και με άριστες μουσικές γνώσεις. Υπήρξε και ποδοσφαιριστής του «Ολύμπου».

Ο Ραφαήλ (1903-1982) εκτός από ξυλουργός και μουσικός (ήταν ο συνδετικός κρίκος της πρώτης και δεύτερης γενιάς των Σουσαμλήδων), είχε πλήθος συμμετοχών σε μουσικές, καλλιτεχνικές και πνευματικές εκδηλώσεις του Αναγνωστηρίου.

Ο Στρατής ή Σιλέμ’ς (1920-1995) ήταν τσαγκάρης αλλά και περιζήτητος στις παρέες των παλιών Αγιασωτών, χάρη στο αμίμητο παίξιμό του με το κλαρίνο.

Ο Όμηρος (1921-2001), που ήταν ράφτης, ασχολήθηκε με την καρναβαλική σάτιρα και την ποίηση. Συμμετείχε στην Εθνική Αντίσταση (ήταν οργανωμένος στο ΕΑΜ και έδρασε ως σύνδεσμος) και λόγω των διώξεων που ακολούθησαν τη Βάρκιζα αναγκάστηκε να βγει στο βουνό πολεμώντας στις τάξεις του Δημοκρατικού Στρατού. Όσο καιρό ο Όμηρος ήταν στο αντάρτικο, ο πατέρας και τ’ αδέρφια του είχαν σταλεί εξορία στη Ζάκυνθο. Κατέβηκε τον Απρίλη του 1947 (μετά το χτύπημα του «Περίτονου») και κλείστηκε στις φυλακές της Μυτιλήνης. Τέλη Μάη του ’47 καταδικάζεται σε ισόβια δεσμά και στέλνεται στις φυλακές Αίγινας, Βούρλων και στο κολαστήρι της Γυάρου. Το ποιητικό του έργο είναι σκόρπιο σε διάφορες εφημερίδες και περιοδικά της επαρχίας και των Αθηνών. Κυκλοφόρησε τις ποιητικές συλλογές «Ο άνθρωπος, αυτός ο άνθρωπος» (Αθήνα 1988) και «Κύριε, Κύριε (ένταση κατακόρυφη)» (Αθήνα 1989).

Ο Παναγιώτης ή Πάνος Σάμης (1927-1990) διακρίθηκε στο τραγούδι. Στην επίσημη ελληνική δισκογραφία αναφέρονται τουλάχιστον 12 εκτελέσεις του. Υπήρξε κονφερασιέ και έπαιξε σε ορισμένες κινηματογραφικές ταινίες. Έγραψε και ποιήματα, ορισμένα απ’ τα οποία συμπεριλήφθηκαν στην ποιητική συλλογή «Κύκλος» (Αθήνα 1981).

Ο Μάριος (1930-), που σήμερα ζει στη Θεσσαλονίκη, διακρίθηκε στο ελαφρολαϊκό τραγούδι και έπαιξε κιθάρα, σαντούρι και τύμπανα.

Ο Βασίλης (1933-), στερνός γιος του Αχιλλέα, ζει στην Αγιάσο και παίζει μέχρι σήμερα βιολί.

Πασίγνωστος ήταν ο Γιάννης Σουσαμλής ή Κακούργος (1928-1996). Ήταν αυτοδίδακτος, χαρισματικός, με μεγάλη δεξιοτεχνία στο σαντούρι.

Ο Παναγιώτης Ραφαήλ Σουσαμλής ή Κατσαρός  (1925-2008), ξυλουργός, υπήρξε σπουδαίος ερασιτέχνης ηθοποιός, σκηνοθέτης θεάτρου (κυρίως ηθογραφιών) και καρναβαλιστής. Διατέλεσε και διοικητικό στέλεχος του Αναγνωστηρίου.

Ο Παναγιώτης Προκοπίου Σουσαμλής (1944-), αφού δούλεψε από μικρό παιδί σε μουσικά μαγαζιά της Αγιάσου, της Αθήνας, του Καναδά και των ΗΠΑ, σήμερα μεταλαμπαδεύει στο Αναγνωστήριο τη μουσική παράδοση στα παιδιά μας διδάσκοντας θεωρία μουσικής, πνευστά και κρουστά.

Αναφερθήκαμε πολύ σύντομα στα μέλη της μεγάλης αυτής οικογένειας που διέπρεψαν στον καλλιτεχνικό κυρίως στίβο. Υπάρχουν και πολλοί ακόμα που διακρίθηκαν και διακρίνονται σε άλλους τομείς της κοινωνικής ζωής. Άνθρωποι φιλεργατικοί και φιλοπρόοδοι, προικισμένοι με το ευλογημένο γονίδιο της μικρασιάτικης καταγωγής, εξακολουθούν να πρωτοπορούν και να γράφουν την ιστορία τους. Η Αγιάσος τούς οφείλει παντοτινή τιμή κι ευγνωμοσύνη.