Αξιοθέατα

Ο Παλαιός Ξενώνας της εκκλησίας της Παναγίας

Στον παραδοσιακό οικισμό της Αγιάσου έχουν χαρακτηριστεί «διατηρητέα» ή «ιστορικά διατηρητέα και έργα τέχνης» αρκετά κτίρια, ανάμεσα στα οποία και το κτιριακό συγκρότημα του Παλαιού Ξενώνα, ιδιοκτησίας του Ιερού Προσκυνήματος Παναγίας Αγιάσου, που βρίσκεται κοντά στην Πλατεία Αγοράς. Χαρακτηρίστηκε ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο και έργο τέχνης, γιατί «αποτελεί σημαντικό δείγμα λαϊκής αρχιτεκτονικής του τόπου με νεοκλασικές μορφολογικές επιρροές και είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τις μνήμες των κατοίκων της περιοχής», όπως αναφέρεται στην υπ’ αριθμ. ΥΠΠΟ/ΔΙΛΑΠ/3318/3228/10.1.2000 απόφαση Υπουργού Πολιτισμού, που δημοσιεύτηκε στο 114/τευχος Β/7.2.2000 ΦΕΚ.

Το 1170 οι καλόγεροι αποφάσισαν να αναγείρουν την πρώτη εκκλησία της Παναγίας εκεί που υπάρχει και ο μεταγενέστερος σημερινός ναός, γιατί οι συχνές πλημμύρες του χειμάρρου Απέσου προκαλούσαν μεγάλες ζημιές στο μοναστήρι που είχε χτιστεί εκεί που έφτιαξε τη σκήτη του ο κομιστής της εικόνας της Παναγίας Αγάθων ο Εφέσιος. Την εκκλησία την έχτισαν εκεί που έθαψαν τον Αγάθωνα. Στο νότιο τμήμα της αυλής έχτισαν και το παρεκκλήσι των Αγίων Αποστόλων. Πίσω απ’ αυτό οικοδόμησαν τον Παλαιό Ξενώνα για τους προσκυνητές.

Το 1857 η Εκκλησία ανακαίνισε τον Παλαιό Ξενώνα (Χάνι) και το παρακείμενο καφενείο (Καφενταρία). Ο Ξενώνας έγινε διώροφος με ισόγειο και διέθετε συνολικά εκατό δωμάτια. Στο ισόγειο υπήρχαν σαράντα μαγαζιά για τους βιοτέχνες και τους εμπόρους. Σε καθένα από τα άλλα δυο πατώματα υπήρχαν τριάντα δωμάτια για τους προσκυνητές.

Το 1877 εκδηλώθηκε η μεγάλη πυρκαγιά (γκιανγκίν) που κατέκαψε το μεγαλύτερο μέρος του χωριού, μαζί και το Χάνι.

Το 1880 ο Βράνης Χριστοφαρής έχτισε μέρος του Ξενώνα που είχε καεί το 1887.

Το 1895 άρχισε να ξαναχτίζεται το νότιο τμήμα του που κάηκε κι αυτό το 1877. Τέλειωσε το 1898 και ονομάστηκε «Ξενοδοχείον Όλυμπος». Στην είσοδό του έγραψαν την επιγραφή «Τους προσκυνητάς της Σιών της Αγίας, πάντας προσηνώς δέχομαι εκ καρδίας.» Μετά από δέκα χρόνια (1905) χτίστηκε και το βόρειο τμήμα του Ξενώνα.

Το 1914, όταν έγινε ο πρώτος διωγμός των Ελλήνων της Μικράς Ασίας από τους Τούρκους, ο Παλαιός Ξενώνας χρησιμοποιήθηκε, όπως και τα Σχολεία, για τη φιλοξενία των προσφύγων.

Στο ισόγειο του Παλαιού Ξενώνα στεγάστηκε το Γραφείο της Κοινότητας από το 1912 μέχρι το 1992, οπότε μεταφέρθηκε στο δεύτερο όροφο του Νέου Ξενώνα (Αστυνομία). Εκεί παρέμειναν οι υπηρεσίες του Δήμου Αγιάσου μέχρι το 2002, οπότε μεταστεγάστηκαν στο σημερινό ιδιόκτητο Δημοτικό Κατάστημα στην Καρυά.

Από το 1922 μέχρι και το 1944 στο καφενείο του Παλαιού Ξενώνα, εκεί που τώρα έχει αναγερθεί το ξενοδοχείο της εκκλησίας της Παναγίας «Αγία Σιών», στεγάστηκε το ιστορικό σωματείο Αναγνωστήριο Αγιάσου «Η Ανάπτυξη». Ξαναστεγάστηκε εκεί από το 1952 μέχρι το 1966, οπότε έγιναν τα εγκαίνια της ιδιόκτητης στέγης του, που χτίστηκε σε οικόπεδο ιδιοκτησίας κληροδοτήματος Στεφάνου Βρανίδου στη θέση «Ζωοδόχος Πηγή» το οποίο ανταλλάχτηκε με δυο ακίνητα του Αναγνωστηρίου τα οποία είχε δωρίσει στο σωματείο το 1937 ο Θεόδωρος Κουκουβάλας.

Το «Χάνι» ανακαινίστηκε προ δεκαετίας με πιστώσεις κοινοτικού χρηματοδοτικού προγράμματος και εγκαινιάστηκε στις 12 Αυγούστου 2006 από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο Α΄, που επισκέφτηκε την Αγιάσο, προκειμένου να παραστεί στις εκδηλώσεις για τα διακόσια χρόνια από τα εγκαίνια του τρίτου ναού του Προσκυνήματος της Θεομήτορος (1806) και διέμεινε μάλιστα σε δωμάτιο του ανακαινισθέντος Ξενώνα. Τις εκδηλώσεις της Τρίτης 15 Αυγούστου 2006 τίμησε με την παρουσία του και ο τότε πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας Κάρολος Παπούλιας.