Πρωτομαγιά

Πρωτομαγιάτικα έθιμα της Αγιάσου

Η κούνια

Η πρωτομαγιά σε όλη την Ελλάδα είναι συνδεδεμένη τόσο με τους αγώνες των εργατών όσο και με την άνοιξη, την εξοχή, τα λουλούδια και το πρωτομαγιάτικο στεφάνι στην εξώπορτα του κάθε σπιτιού.

Ένα αγαπημένο πασχαλινό έθιμο, που έλκει την καταγωγή του από την αρχαία Ελλάδα, είναι οι κούνιες. Αποτελούσε τελετουργικό στοιχείο της δεύτερης μέρας των Ανθεστηρίων (τελετή της αιώρας), που ήταν η ανοιξιάτικη γιορτή των αρχαίων Αθηναίων. Οι κούνιες έχουν χαρακτήρα γονιμικό (κουνιόμαστε, για να γίνουν τα στάχυα), αλλά και αποτρεπτικό (κουνιόμαστε, για να φύγουν τα φίδια). Επίσης, η κούνια επιφέρει ένα είδος κάθαρσης: με το πέρα δώθε δημιουργείται ένα ρεύμα αέρα που πιστεύουν ότι ενεργεί καθαρτικά πάνω στο κορμί (κουνιόμαστε, για την καλή υγεία). Τέλος, το έθιμο της κούνιας έχει και χαρακτήρα κοινωνικό.

Στην Αγιάσο, εκτός απ’ όλα αυτά, η πρωτομαγιά έδινε στις ανύπαντρες κοπέλες ακόμα μια ευκαιρία, για να βγουν από το σπίτι τους και στους νεαρούς ακόμα μια ευκαιρία για να κάνουν καντάδα στις αγαπημένες τους. Πρωί-πρωί, πριν ακόμα λαλήσει ο πετεινός ή γκαρίξει ο γάιδαρος, οι μητέρες ξυπνούσαν τα παιδιά τους και τους έβαζαν στο στόμα ένα κομμάτι ξερό σύκο η λίγο γλυκό, για να περνά ο λόγος τους. Όλη η οικογένεια με τα φαγητά έτοιμα από το σπίτι ξεκινούσε για το βουνό. Αγαπημένος προορισμός παλαιότερα η κουκουναριά, μετέπειτα το πεύκο, όπου οι κοπέλες έφτιαχναν κούνια και κάνοντας κούνια τραγουδούσαν ερωτικά τραγούδια. Ήταν σαν ένα είδος καλέσματος των αγαπημένων τους, οι οποίοι δεν αργούσαν να φανούν στην περιοχή, για να δουν έστω και από μακριά τις αγαπημένες τους. Μόνο οι αρραβωνιασμένοι  είχαν το δικαίωμα να είναι μαζί εκείνη την μέρα και μάλιστα ο αρραβωνιαστικός μπορούσε να έρθει σε πιο στενή επαφή με την αρραβωνιαστικιά του σπρώχνοντας την κούνια.

Το πρωτομαγιάτικο στεφάνι

Μια από τις καλές ιδιότητες του Μάη είναι η δύναμη της βλάστησης, της γονιμότητας, της αναπαραγωγής. Αυτή τη δύναμη οι άνθρωποι θέλουν να την προκαλέσουν και στον εαυτό τους. Φορείς της είναι βέβαια οι γυναίκες. Γι’ αυτό η πρωτομαγιά είναι περισσότερο γυναικεία γιορτή. Το σύμβολο αυτής της δύναμης είναι το πρωτομαγιάτικο στεφάνι. Κρεμώντας το στην πόρτα του σπιτιού μας, μεταδίδουμε με μαγικό τρόπο στον εαυτό μας τη δύναμη της φύσης. Στις Κυδωνίες, στο σημερινό Αϊβαλί, σε κάθε στεφάνι έβαζαν κι ένα σκόρδο για τη βασκανία, ένα αγκάθι για τον εχθρό, κι ένα στάχυ για την καλοχρονιά.

Στην Αγιάσο οι ανύπαντρες κοπέλες κάνανε στεφάνια απ’ όλα τα λουλούδια και βάζανε μέσα δαιμοναριά, καθώς και αγκάθια. Πίστευαν πως, αν υπήρχε διχόνοια στη γειτονιά, η δαιμονιαριά κρατούσε μακριά το κακό μάτι και τα δαιμόνια. Ο υοσκίαμος ή δαιμοναριά είναι ένα αγριόχορτο με πλατιά φύλλα και λουλούδια κίτρινα, που οι γυναίκες το έβαζαν στο πρωτομαγιάτικο στεφάνι για να δαιμονίζονται οι γαμπροί. Λέγεται πως, επειδή έχει χαλαρωτικές και αφροδισιακές ιδιότητες, το βότανο αυτό ξυπνά τον έρωτα και «ρίχνει» ακόμα και τον πιο δύστροπο και δύσκολο άντρα. Γι’ αυτό τα φύλλα του φοριούνταν σαν φυλαχτό από τις γυναίκες, για να τους φέρνουν συχνές σεξουαλικές επαφές. Οι δε άντρες το φορούσαν για να τραβήξουν την προσοχή των γυναικών. Το στεφάνι κρεμιόταν  στην εξωτερική πόρτα του σπιτιού και έμενε εκεί έως την παραμονή του Αϊ Γιαννιού που καιγόταν στο άγιστρο.

Άλλα πρωτομαγιάτικα γονιμικά έθιμα

Αποβραδίς της πρωτομαγιάς οι κοπέλες κάνανε με το μέλι σταυρούς πάνω στην πόρτα του σπιτιού τους, για να περνούν οι γαμπροί και να «κολλούν».

Γλεντούσαν μόνες τους την πρωτομαγιά, χωρίς άντρες, αλλά η σκέψη τους – παρασυρμένη από τη δύναμη της γονιμότητας - ήταν σ’ αυτούς. Τρώγανε μαζί, χόρευαν και τραγουδούσαν στίχους με ελευθεριάζον περιεχόμενο, όπως αυτούς που λένε τις απόκριες. Έπειτα κυλιόταν στο χορτάρι, έδερναν η μια την άλλη με τσουκνίδες και κλαδιά κρανιάς, για να μην τις πιάνει η πλάτη τους, τύλιγαν λυγαριές στη μέση τους, για να είναι λυγερόκορμες, αγκάλιαζαν χοντρά δέντρα, για να παχύνουν και να ζήσουν όπως κι εκείνα πολλά χρόνια, μάζευαν δροσιά πάνω από τα στάχυα και την έβαζαν στο στόμα τους, για να ’ναι δροσερές όλο το χρόνο, έκαναν δηλαδή ό,τι μπορούσαν, για να μοιραστούν με τη φύση τη δύναμή της.

Σήμερα ο κόσμος συνεχίζει να πηγαίνει στο βουνό, να τρώει και να διασκεδάζει εκεί, καθώς και να φτιάχνει το πρωτομαγιάτικο στεφάνι, αλλά οι κοπέλες δεν είναι  πλέον  περιορισμένες και οι κούνιες δεν εξυπηρετούν. Ο δε θεσμός της καντάδας έχει εκλείψει εδώ και χρόνια…