Έθιμα γέννησης

1. ΓΕΝΙΚΑ

Σκοπός του γάμου, όχι μόνο στην Αγιάσο αλλά και σ’ όλη την Ελλάδα, αποτελούσε και αποτελεί ακόμα η γέννηση των παιδιών. Παλαιότερα, όταν η επιστήμη δεν είχε προχωρήσει τόσο, ώστε να μπορεί να δίνει απαντήσεις, οι άνθρωποι προσπαθούσαν να βρουν τις απαντήσεις μόνοι τους.

Οι εννέα μήνες της εγκυμοσύνης ήταν μάλλον πολλοί και η αγωνία για το φύλο του μωρού μεγάλη, γι’ αυτό και προσπαθούσαν με το δικό τους τρόπο οι άνθρωποι της Αγιάσου να το μαντέψουν. Ένας τρόπος ήταν αυτός με το αλάτι. Κάποιος/α πήγαινε πίσω από την εγκυμονούσα, η οποία καθόταν ανυποψίαστη, και χωρίς να γίνει αντιληπτός/ή της έριχνε λίγο αλάτι πάνω στο κεφάλι. Αν η γυναίκα έτριβε το πάνω χείλος, σημαίνει μουστάκι, άρα θα έκανε αγόρι. Aν έξυνε το μάγουλό της ή αν ξυνόταν γενικά, το μωρό θα ήταν κορίτσι, ενώ αν δεν ξυνόταν καθόλου, θα ήταν αγόρι. Η πρόβλεψη μπορούσε να γίνει και διαφορετικά. Κάτω από δύο μαξιλάρια έβαζαν ένα ψαλίδι και ένα μαχαίρι και έβαζαν την έγκυο να διαλέξει. Αν διάλεγε αυτό με το ψαλίδι, το μωρό θα ήταν κορίτσι, αν όμως έπιανε αυτό με το μαχαίρι, θα ήταν αγόρι. Πίστευαν επίσης πως αν η έγκυος έβρισκε καρφίτσα θα γεννούσε αγόρι αν βελόνα θα γεννούσε κορίτσι.

Την ημέρα του Αγίου Συμεών η έγκυος γυναίκα απαγορευόταν ν’ αγγίξει οτιδήποτε, γιατί πίστευαν πως ό,τι άγγιζε θα αποτυπωνόταν πάνω στο σώμα του μωρού. Είναι κάτι που πιστεύεται ακόμα και σήμερα, όχι μόνο στην Αγιάσο αλλά και σε πολλά άλλα μέρη της Ελλάδας.

2. Η ΓΕΝΝΗΣΗ

Η γέννηση του μωρού γινόταν στο σπίτι, με τη βοήθεια της πρακτικής μαμής. Η λεχώνα έπρεπε υποχρεωτικά να μείνει κλεισμένη στο σπίτι για σαράντα μέρες. Απαγορευόταν να την δουν, εκτός αν την επισκέπτονταν σπίτι. Απαγορευόταν, επίσης, να πλυθεί και κυρίως να λουστεί για σαράντα μέρες. Φορούσε στα μαλλιά ένα άσπρο μαντήλι πάνω στο οποίο της κρεμούσαν φλουριά και μια μπλε χάντρα για το κακό μάτι. Στις σαράντα μέρες πλενόταν, έπαιρνε το μωρό και πήγαινε στην εκκλησία κρατώντας ένα μπουκαλάκι νερό, το οποίο ευλογούσε ο παπάς. Με το νερό αυτό, το λεγόμενο σαράτσι (αγιασμό), ράντιζε το σπίτι της για το καλό και έδινε και σε αυτούς που την είχαν επισκεφτεί κaτά  την περίοδο της λεχωνιάς της.

Προσοχή δινόταν και στα ρούχα του μωρού μέχρι να σαραντίσει. Δεν έπρεπε να μείνουν έξω τη νύχτα, για να μην τα δουν τα άστρα, μια δοξασία που τη συναντούμε ακόμη και σήμερα.

Το αφάλι (ομφάλιος λώρος) του μωρού είτε το έβαζαν στο εικονοστάσι είτε το πετούσαν στην αυλή του σχολείου, για να γίνει το παιδί γραμματιζούμενο. Από δω πηγάζει και η φράση «έπεσε τ’ αφάλι σου στο δρόμο», για όποιον τριγυρνά και δε μαζεύεται σπίτι του.

Το μωρό κοιμόταν στην κούνια, η οποία ήταν αυτοσχέδια. Φτιαχνόταν από ένα υφαντό πανί (σεντόνι) ή ακόμα και από τσουβάλι, στις πλαϊνές άκρες του οποίου περνούσαν δύο ξύλα. Στις άκρες των ξύλων έδεναν σχοινιά που τα στερέωναν στο ταβάνι του σπιτιού. Η οικογένεια παλιά κοιμόταν στο πάτωμα. Η κούνια λοιπόν έφτανε λίγο πάνω από το πάτωμα. Από την κούνια κρεμόταν ένα σχοινί, το οποίο τραβούσε η μητέρα και κουνούσε το μωρό, όταν ήταν ανήσυχο τη νύχτα, χωρίς να χρειάζεται να σηκωθεί από το στρώμα.

3. ΝΑΝΟΥΡΙΣΜΑΤΑ

Όπως κάθε γωνιά της Ελλάδας, έτσι και η Αγιάσος έχει τα δικά της νανουρίσματα. Είναι τα τραγούδια με τα οποία η μητέρα ή η γιαγιά κοίμιζε ή ηρεμούσε το μωρό. Σήμερα, δυστυχώς, η φωνή αυτή της μητέρας ή της γιαγιάς έχει αντικατασταθεί από την τεχνολογία και τα CD. Ευτυχώς βέβαια στην Αγιάσο, κοινωνία όπου η γιαγιά παίζει ακόμα το ρόλο της στο μεγάλωμα των εγγονιών της, τα νανουρίσματα δεν έχουν πάψει να ακούγονται, αν και όχι με τη συχνότητα που ακούγονταν.

 «Νανίζου το κοιμίζου το τσι παναγιά χαρίζου του
Πάρι του ύπνε πάρε και κοίμισέ του
στην αγκαλιά της παναγιάς πήγαινε χάρισε του

Έλα ύπνε τσι πάρε του τσι πάνι του στην πόλη
Στου γαλατά τα πρόβατα σ’ όμουρφου πιριβόλι.

Ε…..ε……ε……ε του μουρέλιμ
Νανα νανα κοιμίσου του στην παναγιά χαρίζου του.

Κοιμίσου τσι παράγγειλα στην πόλη τα προικιά σου
στη Βενετιά τα ρούχα σου τσι τα χρυσαφικά σου.»

Τραγούδια έλεγαν στο μωρό και όταν το κρατούσαν στα γόνατα και το νταχτίρντιζαν:

«Του  μουρό θέλει χουρό τα διολιά δεν είνι δω
Όποιος πάει τσι μας τα φερ ένα τάληρου στου χερ
Τσι άλλα τόσο στου καρτέρ.

Του μουρό θέλει χουρό παραδέλια δεν κρατώ

Δίνου δυο λαγνέλια λαδ τσι παντρεύγουτου του βραδ

Του μουρό θέλει χαδέλια θα του πάρου γω δυο καλαθέλια
Να μαζών αμυγδαλέλια μι τα δυο του τα χιρέλια.

Του μουρό σα μιγαλήν θα του βάλουμι να πλην
Θα του βάλουμι να σμων τσι τα ρούχα να μπαλών.

Ντάχτιρντι μουρ νταχτιρντι φάγαν κάτις του τυρί
Εν αφήκαν τίπουτα μόνου τα βιρίκουκα.»

4. ΤΑ ΤΡΙΜΕΡΙΑΤΙΚΑ ΤΟΥ ΜΩΡΟΥ

i_tapsa.jpg

Η τάψα

Στις 3 μέρες μετά τη γέννηση του μωρού μαζεύονταν οι συγγενείς για τα κολυπιθίτσια, το πρώτο μπάνιο του μωρού, το οποίο γινόταν από τη μαμή, μέσα σε μια τάψα (βαθύ σκεύος σαν λεκάνη). Μέσα στο νερό οι συγγενείς έριχναν χρήματα, τα οποία ήταν για το ασήμωμα του μωρού. Πίστευαν πως εκείνη τη στιγμή περνούσαν οι μοίρες και μύρωναν το μωρό, έγραφαν δηλαδή τη μοίρα του.

5. Ο ΧΡΟΝΟΣ ΤΟΥ ΜΩΡΟΥ

ti_tha_gino_otan_megaloso.jpg

Τι θα γίνω όταν μεγαλώσω;

Φαίνεται πως η αγωνία των γονιών για το τι θα γίνει το μωρό όταν μεγαλώσει, άρχιζε πολύ νωρίς. Στα πρώτα του γενέθλια έβαζαν μπροστά του διάφορα αντικείμενα όπως: στυλό, ψαλίδι, κουτάλι, χρυσαφικά, αυγό, κτλ. Αρκουδίζοντας το μωρό πλησίαζε τα αντικείμενα και ανάλογα με το ποιο θα έπιανε πρώτο δινόταν και η ερμηνεία για το μελλοντικό του επάγγελμα ή το χαρακτήρα του. Έτσι, γραμματιζούμενος θα γινόταν όποιο έπιανε το στυλό, ράφτης ή ράφτρα όποιο έπιανε

το ψαλίδι, μάγειρας το μωρό που θα επέλεγε το κουτάλι, πλούσιο αυτό που θα προτιμούσε τα χρυσαφικά και αν έπιανε το αυγό, φαγανό.

6. Η ΒΑΦΤΙΣΗ

Τον πρώτο λόγο στην επιλογή του ονόματος του παιδιού είχε ο πατέρας. Αν όμως ζητούσαν από κάποιον να βαφτίσει το μωρό, τότε αυτός/ή μπορούσε να ζητήσει να επιλέξει το όνομα. Συνήθως πρώτα δίνονταν τα ονόματα των γονέων του άντρα και μετά των γονέων της γυναίκας. Η/Ο νονά/νονός του μωρού μπορούσε να τάξει περιουσιακά  στοιχεία στο μωρό.

Τα καλέσματα για τη βάφτιση γίνονταν με κουφέτα, τα οποία έβαζαν σ’ ένα κουτάκι και τα μοίραζε η μητέρα ή κάποια συγγενής. Συνήθως, εκτός από τους στενούς συγγενείς, καλούσαν και αυτούς που είχαν πάει δώρο στο μωρό κατά τη γέννησή του.

to_legenomiriko.jpg

Το λεγενομήρικο

Τα πιο παλιά χρόνια η βάφτιση γινόταν στο σπίτι σε κολυμβήθρα που έφερναν από την εκκλησία. Αργότερα, όταν η βάφτιση άρχισε να γίνεται στην εκκλησία, η μητέρα πήγαινε το νερό της βάφτισης. Σ’ ένα λεγενομήρικο (λαγήνι) έβαζε το ζεστό νερό και το κρύο σε μια στάμνα. Όταν έριχνε το νερό μέσα στο λεγενομήρικο, δεν έπρεπε να διακόψει τη ροή του, γιατί, αν υπήρχε διακοπή, το παιδί θα γινόταν βραδύγλωσσο. Το λάδι της βάφτισης το πήγαινε η νονά μαζί με τα ρούχα του μωρού, τα οποία έφτιαχνε η ίδια. Μαζί με τα ρούχα του μωρού η νονά έφτιαχνε και το φυλαχτό, την «Αγία Ζώνη». Το φυλαχτό αυτό, κόκκινη και άσπρη κλωστή πλεγμένη μαζί, το φορούσε ο παπάς γύρω από το λαιμό του μωρού μετά τη βάφτιση. Ήταν απαραίτητο το φυλαχτό αυτό να μείνει πάνω στο μωρό για σαράντα μέρες, ένα έθιμο που διατηρείται μέχρι και σήμερα.

i_agia_zoni.jpg

Η Αγία Ζώνη

Υποχρέωση της νονάς ήταν να φτιάξει ή ν’ αγοράσει ένα ύφασμα, το λεγόμενο ανεβόλι, το οποίο  κατά τη διάρκεια της βάφτισης το είχε ριγμένο πάνω στους ώμους της. Το ύφασμα αυτό συμβόλιζε το εύκολο και ομαλό πέρασμα της νονάς στον άλλο κόσμο ή την κοινή πορεία της νονάς και του μωρού, αφού αυτή γίνεται η πνευματική του μητέρα, ή ακόμα το ομαλή πορεία του παιδιού στη ζωή. Το ύφασμα αυτό μετά τη βάφτιση το έδινε στη μητέρα, για να φτιάξει φόρεμα.

Μετά το μυστήριο και πριν η νονά παραδώσει το μωρό στη μητέρα, η μητέρα έκανε μετάνοιες στη νονά και στη συνέχεια έπαιρνε το μωρό. Στην εκκλησία και μετά το τέλος του μυστηρίου της βάφτισης η νονά πετούσε πίσω της κέρματα τα οποία μάζευαν τα παιδιά.

to_anevoli.jpg

Το ανεβόλι

Πρέπει να σημειωθεί ότι δεν κούρευαν το παιδί από τη γέννηση του έως τη βάφτισή του ούτε του έκοβαν τα νύχια. Ήταν ο παπάς αυτός που θα έκοβε τα πρώτα τσιλίτικα (της κοιλιάς) μαλλιά και νύχια μετά τη βάφτιση.

Με την ολοκλήρωση του μυστηρίου, οι στενοί συγγενείς πήγαιναν στο σπίτι για κέρασμα. Αν οι γονείς του μωρού ήταν σε καλή οικονομική κατάσταση, ακολουθούσε γλέντι με μουσική.

Το πρώτο μπάνιο του μωρού μετά τη βάφτισή του γινόταν στις 3 μέρες. Η νονά έπλενε τα ρούχα του μωρού και το νερό αυτό έπρεπε να το ρίξει κάπου όπου δεν υπήρχε πιθανότητα να πατηθεί. Τα πολύ παλιά χρόνια το πήγαιναν και το έριχναν στον περίβολο της εκκλησίας, συνήθως στις τριανταφυλλιές ή πίσω από το άγιο βήμα.

Λίγες μέρες μετά τη βάφτιση, η μητέρα έφτιαχνε ένα γλυκό, αγόραζε ένα πουκάμισο και ένα ρούσικο και μαζί με το μωρό έκανε επίσκεψη στη νονά.

7. ΤΙ ΕΧΕΙ ΑΛΛΑΞΕΙ ΣΗΜΕΡΑ

Στις μέρες μας είναι η τεχνολογία, με την τεράστια εξέλιξή της, αυτή που πληροφορεί τους γονείς για το φύλο του μωρού. Ωστόσο, οι γυναίκες ακόμα δίνουν σημασία στην ημέρα του Αγίου Συμεών. Παρόλο που η γέννα γίνεται στο νοσοκομείο, εξακολουθούν να υπάρχουν γυναίκες που αποφεύγουν να βγαίνουν από το σπίτι για σαράντα μέρες από τη μέρα του τοκετού. Πάντως στις σαράντα μέρες, η μητέρα ακόμη και σήμερα πηγαίνει στην εκκλησία με το μωρό.

Έχει, επίσης, επιβιώσει το έθιμο των πρώτων γενεθλίων του μωρού. Παρόλο που οι καταστάσεις έχουν αλλάξει, συνεχίζεται να τοποθετούνται σχεδόν τα ίδια πράγματα μπροστά στο μωρό, για να προβλέψουν το μελλοντικό του επάγγελμα.

grammatizoymeno_tha_ginei_to_moro.jpg

Γραμματιζούμενο θα γίνει το μωρό!

Όσον αφορά τη βάφτιση και το όνομα του μωρού, ελάχιστα πράγματα έχουν αλλάξει. Το όνομα αποφασίζεται από κοινού από τους γονείς, αν και επικρατεί να προηγούνται τα ονόματα των γονέων του άνδρα, χωρίς όμως αυτό να τηρείται αυστηρά.

Για τη βάφτιση προηγούνται καλέσματα, τα οποία γίνονται με μπουμπουνιέρες. Η μητέρα δεν πηγαίνει πλέον το νερό  στην εκκλησία, πηγαίνει όμως το λάδι  και το σαπούνι. Η νονά αγοράζει τα ρούχα του μωρού, καθώς επίσης ένα δώρο και ένα χρυσό σταυρό. Δεν αγοράζει πλέον ύφασμα αλλά φόρεμα για τη μητέρα, το οποίο έχει στον ώμο της τη στιγμή που κρατώντας το μωρό κάνει το γύρω της κολυμβήθρας. Το έθιμο της Αγίας ζώνης διατηρείται ακόμα.

to_yfasma_antikatastathike_apo_forema.jpg

Το ύφασμα αντικαταστάθηκε από φόρεμα

Ζωντανό, επίσης, παραμένει το έθιμο της μετάνοιας της μητέρας προς τη νονά αλλά και το πέταγμα των κερμάτων από την πλευρά της νονάς καθώς φεύγει από την εκκλησία.

Τέλος, πολλές φορές μετά τη βάφτιση ακολουθεί γλέντι σε κάποιο κέντρο.