Ο θεσμός της ευεργεσίας και της φιλανθρωπίας στην Αγιάσο

Ο θεσμός της ευεργεσίας και της φιλανθρωπίας στην Αγιάσο

Μετά τα σουλτανικά διατάγματα του 1839 (Τανζιμάτ ή Χατισερίφ του Γκιουλ Χανέ ή του Ροδόκηπου) και του 1856 (Χατί-Χουμαγιούν), η δημογραφία του λεσβιακού τόπου μεταβάλλεται υπέρ των Ελλήνων, στα χέρια των οποίων πέρασε βαθμηδόν το σύνολο της έγγειας ιδιοκτησίας και ο αποκλειστικός έλεγχος όλων των τομέων της οικονομίας.

Όλοι σχεδόν οι ευεργέτες της Αγιάσου είναι εύποροι και ανήκουν σε ένα κυρίαρχο κοινωνικό στρώμα της τοπικής κοινωνίας, το οποίο διαχειρίζεται τα κοινοτικά, εκκλησιαστικά και προνοιακά ζητήματα. Έτσι η ιδιότητα του γραμματέα ή του προέδρου της δημογεροντίας–κοινότητας και του επιτρόπου της εκκλησίας συμπίπτει συχνά με την ιδιότητα του αντιπροέδρου (αφού πρόεδρος είναι ο ίδιος ο μητροπολίτης) ή του μέλους του διοικητικού συμβουλίου των φιλανθρωπικών ή εκπαιδευτικών εφορειών. Το σύνολο των πολιτικών εξουσιών της κοινότητας συγκεντρώνεται σε λίγα φυσικά πρόσωπα, μερικά από τα οποία (πριν την απελευθέρωση του 1912) αντλούσαν τη δύναμή τους από την οθωμανική εύνοια, την οποία συχνά εξαγόραζαν. Με την οθωμανική ανοχή, επίσης, επιδίδονταν σε παράνομες κερδοφόρες δραστηριότητες, όπως το λαθρεμπόριο καπνού και τσιγαρόχαρτων και η τοκογλυφία. Μιλούσαν άπταιστα την τουρκική γλώσσα και ήταν εκπρόσωποι της οθωμανικής διοίκησης στην κοινότητα. Μετά την αποχώρηση των Τούρκων, τα τουρκικά κτήματα της πεδιάδας Ιππείου – Κεραμειών με άμεση παραχώρηση των κοτσανιών (συμβολαίων) περιήλθαν σε μερικούς απ’ αυτούς. Η περιουσία των ευεργετών είναι κυρίως ακίνητη κτηματική και αφορά ελαιώνες ή ελαιοτριβεία και αστικά ακίνητα της περιοχής της Αγιάσου. Μερικοί την έχουν κληρονομήσει από τους γονείς ή τους αγχιστείς τους και άλλοι είναι αυτοδημιούργητοι. Οι επιγαμίες, που συνάπτονται μεταξύ τους, δημιουργούν ανταγωνισμούς ή εξασφαλίζουν πολύτιμες συμμαχίες. Ο λαός τους ονομάζει «αρχόντ’» (άρχοντες), γιατί τους χωρίζει απ’ αυτόν πραγματική και συμβολική απόσταση. Εξάλλου «γοι αρχόντ’» είχαν στο χωριό το δικό τους χώρο, το δικό τους ξεχωριστό και αποκλειστικό καφενείο, καλλιμάρμαρο, στη μέση της κεντρικής πλατείας του χωριού, την «Καφενταρία», όπου δεν είχαν θέση οι φτωχοί.

oi_proyhontes_tis_agiasoy.jpg

Τα αποτελέσματα της ανάλυσης των δεδομένων που αφορούν ευεργέτες της Αγιάσου, ως προς τις μεταβλητές «κοινωνική προέλευση» και «στάση απέναντι στην ευεργεσία» έδειξαν:

• Την προηγούμενη ύπαρξη κάποιου οικογενειακού, οικονομικού και κοινωνικού κεφαλαίου.
• Τη διάθεση του συνόλου ή μεγάλου μέρους της περιουσίας των ευεργετών σε ευεργεσίες.
• Την ελάχιστη ως μηδαμινή αναλογία συγγενών ή άλλων προσώπων στην κληρονομιά.
• Ως προς την οικογενειακή κατάσταση είναι άγαμοι ή χήροι, άκληροι με πλούσιους αγχιστείς.
• Η περιουσία τους αποτελείται κυρίως από ακίνητα (ελαιώνες, ελαιοτριβεία, σπίτια).
• Δείχνουν προτίμηση στην προικοδότηση θρησκευτικών ιδρυμάτων, εκπαιδευτικών σκοπών, ιδρυμάτων κοινωνικής πρόνοιας, προίκιση κοριτσιών, ενίσχυση πολιτιστικών ιδρυμάτων(Αναγνωστήριο).
• Το κληροδότημά τους το παραχωρούν με πράξη δωρεάς εν ζωή.
• Απαγορεύουν ρητά να αλλάξει αποδέκτη η δωρεά τους.

epitropeia_i._naoy_panagias.jpg

Αντιπροσωπευτικοί εκπρόσωποι του συνόλου των ευεργετών της Αγιάσου μπορούν να θεωρηθούν: ο γιατρός Μιχαήλος Χρυσαφουλιός, ο ιεροδιάκονος θεολόγος Βασίλειος Μιχαηλίδης, οι αρχιμανδρίτες θεολόγοι Γρηγόριος Καλαγάνης και Ευγένιος Θάλασσας, ο γραμματέας της εκκλησίας Χατζηβλάσιος Συγκελέλλης, ο γραμματέας της δημογεροντίας και της εκκλησίας Στέφανος Βρανίδης, ο Παναγιώτης Σαπουναδέλλης, ο Γρηγόριος Σκορδάς, ο ελληνοδιδάσκαλος Παναγιώτης Σκούνιογλου, η Βασιλική Βαλασοπούλου, η Βικτωρία Χατζηκωνσταντή, ο Θεόδωρος Κουκουβάλας, ο Ξενοφών Καραπαναγιώτης και πολλοί άλλοι «μικροί» δωρητές, που με τις διαθήκες τους διέθεταν μέρος ή το σύνολο της περιουσίας τους για κοινωφελείς σκοπούς.

(Βασιλική Κουρβανιού. «Ιστορικά της Αγιάσου». Έκδοση Δήμου Αγιάσου 2002.)

Βιογραφικά ευεργετών

Η Βαλασοπούλου Βασιλική το γένος Μιχαήλ Ασπρομάτη και ο σύζυγός της Παναγιώτης Βαλασόπουλος από τη Σπάρτη, εγκαταστημένοι στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, υπήρξαν μεγάλοι ευεργέτες του Αναγνωστηρίου.

Βρανίδης Στέφανος (1859-1938). Ευεργέτης, δωρητής.

Γλεζέλης Δημήτριος. Αφιέρωσε στο Νοσοκομείο Αγιάσου τον ευρισκόμενο στη θέση «Καρυά» κήπο του.

Γουγουτάς Τζάνος του Προκοπίου. Γεννήθηκε το 1904 στην Αγιάσο. Ιερέας, μεγάλος ευεργέτης του Αναγνωστηρίου, με πλούσια δράση στις Η.Π.Α. Απόφοιτος της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης, Αρχιμανδρίτης. Στάλθηκε από το Πατριαρχείο στη Σπάρτη της Μικράς Ασίας ως ιερέας σε χριστιανική εκκλησία και ως δάσκαλος ελληνοπαίδων. Διατέλεσε Ελληνοδιδάσκαλος και διευθυντής των σχολείων της Αγιάσου, Αρχιερατικός Επίτροπος και μέλος του Εκκλησιαστικού Συμβουλίου του Ι. Ν. της Παναγίας, εφημέριος του Ι. Ν. Αγίας Τριάδος και ιδρυτής του κοιμητηρίου της Περασιάς (1884). Πέθανε το 1888.

Καλαγάνης Γρηγόριος (1790-1862), αρχιμανδρίτης, θεολόγος και λόγιος, διευθυντής της Ριζαρείου Σχολής την οποία με διαθήκη όρισε κληρονόμο του με την επιθυμία να σπουδάζουν σ’ αυτή δυο νέοι της Αγιάσου, μετά την αποφοίτησή τους άλλοι δυο κ.ο.κ.

Καραπαναγιώτης Ξενοφών. Ο μεγαλύτερος ευεργέτης του Αναγνωστηρίου (με την οικονομική του στήριξη αποπερατώθηκε η αίθουσα της βιβλιοθήκης του Αναγνωστηρίου, που φέρει και το όνομά του).

Κολαξιζέλης Ευστράτιος του Παναγιώτη ή Κακάβης (1876-1963). Δάσκαλος, ιστορικός της Αγιάσου και ευεργέτης του Αναγνωστηρίου.

Κουζέλης Προκόπιος. Γεννήθηκε περί το 1790 στην Αγιάσο. Κατατάχθηκε νέος στην Αγιοταφική Αδελφότητα. Το 1842 προήχθη σε Αρχιμανδρίτη του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων. Το 1851 ορίστηκε επιτετραμμένος του Αγίου Τάφου στη Λέσβο. Επιστρέφοντας στην Ιερουσαλήμ χρημάτισε Αρχιεπίσκοπος Γάζας και Πατριάρχης Ιεροσολύμων την περίοδο 1872-1875. Έστειλε στην Εκκλησία της Παναγίας πολλά τιμαλφή και πρωτοστάτησε για την πώληση από το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων στην Εκκλησία Παναγίας Αγιάσου του καέντος Μετοχίου του Παναγίου Τάφου στη Μυτιλήνη και για την εν συνεχεία ανέγερση σ’ αυτό του ακινήτου που έμεινε γνωστό ως «Αγιασώτικο Μετόχι» (το παρά τον Άγιο Συμεών χάνι: σταθμό συγκέντρωσης των Αγιασωτών).

Κυπρίου ή Κύπριος Δημήτριος του Παναγιώτη (1868-1937). Φιλόλογος, Σχολάρχης, μεγάλος ευεργέτης του Αναγνωστηρίου.

Ντουγραματζής ή Κουκουβάλας Θεόδωρος του Γεωργίου. Γεννήθηκε το 1872 στην Αγιάσο και εγκαταστάθηκε στις Η.Π.Α. Δώρισε το 1937 στο Αναγνωστήριο περιουσιακά του στοιχεία και ανακηρύχτηκε μεγάλος ευεργέτης του. Από την Αποκριά του 1938 καθιερώθηκε προς τιμή του ο «Βάλειος» διαγωνισμός μεταξύ των καρναβαλικών συγκροτημάτων με χρηματικά έπαθλα.

Σαπουναδέλης Παναγιώτης ή Τοκιστής (1860-1937). Το 1905 δώρισε εν ζωή στην Εφορεία του Νοσοκομείου το ατμοκίνητο ελαιοτριβείο του με σκοπό να προσελκύσει σ’ αυτό πελατεία, αφού οι ελαιοπαραγωγοί το είχαν εγκαταλείψει λόγω των λαθροχειριών του ιδιοκτήτη. Αλλά, 20 χρόνια αργότερα η κυριότητα του ελαιοτριβείου δεν είχε ακόμα μεταβιβαστεί στο Νοσοκομείο, οπότε πάρθηκε δικαστικά από τον τότε πρόεδρο της Κοινότητας Δημήτριο Χατζησπύρο. Τελικά το 1931 η Εφορεία του Νοσοκομείου σε ειδική τελετή τον ανακήρυξε μεγάλο ευεργέτη.

tokistis.jpg

Σκορδάς Γρηγόριος (1848-1928). Ευεργέτης, δημιουργός κληροδοτήματος με το οποίο σπουδάζουν νέοι της Αγιάσου, επίτιμο μέλος του Αναγνωστηρίου από το 1924. Βαρύνεται με κάποιο έγκλημα τιμής.

Σκούνιογλου Παναγιώτης του Κωνσταντίνου (1875-1939), Ελληνοδιδάσκαλος, δωρητής.

Συγκελέλης Χατζηβλάσιος του Δημητρίου (1858-1938), γραμματέας του Ιερού Ναού της Παναγίας, Έφορος Σχολείου κτλ, που με διαθήκη του το 1904 όρισε να διατίθενται 300 μετζίτια κάθε τριετία για την οικογενειακή αποκατάσταση ενός άπορου κοριτσιού.

Χατζηιωάννης Σκορδάς. Κτήτορας του Ιερού Ναού της Αγίας Τριάδος (1872).

Χατζησπύρου Δημήτριος του Χατζηδημητρίου (1864-1935). Αγιασώτης λόγιος και ευεργέτης. Αφιέρωσε μεγάλο μέρος της περιουσίας του στο Νοσοκομείο Αγιάσου και στο Γηροκομείο Αγιάσου. Διατέλεσε πρόεδρος της Κοινότητας Αγιάσου και  πρόεδρος του Αναγνωστηρίου «Η Ανάπτυξη» Αγιάσου, του οποίου το 1927 ανακηρύχτηκε επίτιμος πρόεδρος και το 1930 μεγάλος ευεργέτης.

Χριστοφίδης Γεώργιος του Δημητρίου (1885-1981). Αγιασώτης έμπορος (εκτελωνιστής) εγκατεστημένος στις Η.Π.Α. που ανακηρύχτηκε επίτιμο μέλος του Αναγνωστηρίου το 1957 και μεγάλος ευεργέτης του το 1972. Συνέδεσε το όνομά του με το Γυμναστήριο της γενέτειράς του («Χριστοφίδειο»).

Χρυσαφουλιός Μιχαήλος (1827-1853). Γιατρός, που σπούδασε στην Πίζα της Ιταλίας και πρώτος συνέλαβε την ιδέα και διέθεσε την περιουσία του για την ίδρυση νοσοκομείου στην Αγιάσο.